Διονύσιος Πυλαρινός 1861-1921

Στο βιβλίο που είχα γράψει αφιερωμένο στον πατέρα μου και εκδόθηκε το 2011 από τις εκδόσεις Περίπλους με τίτλο «Διονύσης Πυλαρινός» έγραφα:

Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, ο Διονύσιος Πυλαρινός, αδελφός του νόνου του γιατρού (Διονύση Πυλαρινού, πατέρα μου), αναγκάζεται να φύγει από το Σαρακινάδο, αφού απειλήθηκε από συγχωριανό του μετά από κάποια παρεξήγηση. Φεύγει από το νησί και ξενιτεύεται στη Γερμανία. Εκεί θα βρει ένα πρόχειρο κατάλυμα και κάποια δουλειά του ποδαριού για τα απαραίτητα.

Να μην τα πολυλογώ, ο εκ Σαρακινάδου Ζακύνθου Διονύσιος Πυλαρινός σπουδάζει στη Γερμανία Φιλοσοφία και φεύγει από εκεί και πάει στη Ρωσία για να συνεχίσει τις σπουδές του στη Θεολογία. Καταλήγει στο Γαλάτσι της Ρουμανίας δουλεύοντας ως καθηγητής στα ελληνικά σχολεία της πόλης. Ζώντας με την πολυπληθή ελληνική παροικία της εποχής, γνωρίζει και παντρεύεται την κόρη της πλούσιας ελληνικής οικογένειας της Ρουμανίας, Λεβίδη. Έζησε μια πλούσια ζωή, υλικά και πνευματικά, με τη συμβία του. Δεν απέκτησαν απογόνους.

Στον τάφο του γράφτηκε το εξής τετράστιχο, που ήξερε απ’ έξω ο πατέρας μου και μου το έλεγε με πολλή περηφάνια:

Εδώ κείται το σώμα φιλοπάτριδος ανδρός
που στη ζωή του όλος ο πόθος ήταν φλογερός
να δώσει στα Ελληνόπουλα στην ξένη γη
τα φώτα της παιδείας και μόρφωση εθνική.

Στη Ζάκυνθο ο Διονύσιος είχε δύο αδέλφια, τον Αντρέα και τον Δημήτριο. Ο τελευταίος είχε σπουδάσει Θεολογία στην Αθήνα, ήταν ιερομόναχος και παπάς στο Σαρακινάδο. Οι επιτυχίες του αδελφού του γέμισαν τον παπα Δημήτρη με την επιθυμία να τον ακολουθήσει στη Ρουμανία. Πραγματικά, ο Διονύσιος καλεί τον αδελφό του, παπα-Δημήτρη στο Γαλάτσι για να διδάξει θεολογία στο σχολεία που διεύθυνε. Αποφασίζει έτσι να φύγει από το χωριό και ζητάει άδεια για αυτό από τον τότε αρχιεπίσκοπο Ζακύνθου. Ο αρχιεπίσκοπος, για να του δώσει την άδεια του ζήτησε να του στέλνει ένα ποσοστό των χρημάτων που θα έβγαζε εκεί. Ο Δημήτριος το τήρησε αυτό μόνο για τα πρώτα δύο χρόνια. Του ζήτησε επίσης να χειροτονήσουν τον αδελφό του Αντρέα παπά στο χωριό. Ο παπα-Δημήτρης του απάντησε ότι ο Αντρέας όλη μέρα βλαστημάει και δεν είναι κατάλληλος για παπάς. Ο αρχιεπίσκοπος δεν πτοήθηκε και τον χειροτόνησε άμεσα. Ο παπα-Αντρέας αναδείχθηκε ως ένας θαυμάσιος παπάς στο Σαρακινάδο.

Η επίσκεψη στο μνημείο του Διονύσιου Πυλαρινού στο Γαλάτσι της Ρουμανίας ήξερα ότι ήταν ένας καημός για τον πατέρα μου, Διονύση Πυλαρινό, αλλά και για τον νόνο μου (παππού μου), Χαράλαμπο Πυλαρινό. Είχα εγώ την τιμή, τη χαρά και τη μεγάλη συγκίνηση και ευλογία να επισκεφθώ τον τάφο αυτού του επιφανούς Έλληνα της Ρουμανίας, που το όνομά του βρήκα σε πολλές μελέτες, τόσο για τα σημαντικά ταφικά μνημεία των Ελλήνων της Ρουμανίας όσο και σε μελέτες για την εκπαίδευση των Ελλήνων εκεί. Στις αναζητήσεις μου αυτές με βοήθησε πολύ η φίλη, ιστορικός του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Γιούλη Ευαγγέλου.

Το όνομά του το βρήκα στην εργασία του Λεωνίδα Ράδου στα ρουμανικά: «Οδηγίες εκπαίδευσης της νεολαίας στα ελληνικά σχολεία της Ρουμανίας (1860–1905)», εκδόσεις της Ρουμανικής Ακαδημίας.

«Έτσι, τα γνωστότερα σχολεία ιδρύθηκαν στο Βουκουρέστι, στο Γαλάτσι και στη Βραΐλα, όπου υπήρχε ισχυρή ελληνική παρουσία. Στο Γαλάτσι ξεχώριζαν:
• το Ινστιτούτο Venieris,
• το σχολείο του Διονύσιου Πυλαρινού,
• και αυτό που διηύθυνε η Αγλαΐα Λεβίδη-Πυλαρινού.

Επίσης στην μελέτη «Η ελληνική κοινότητα στην παραδουνάβια πόλη-λιμάνι Γαλάτσι της Ρουμανίας: Ιστορικές και Καλλιτεχνικές Μαρτυρίες βασισμένες σε ταφικά μνημεία – Μία πρώτη παρουσίαση» της Ευαγγελίας Γεωργιτσάννη, Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και του Πολιτισμού στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

«Αυτά τα ταφικά μνημεία προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση μελών της ελληνικής κοινότητας στο Γαλάτσι, κυρίως μέσα από τις επιγραφές τους. Αποτελούν επίσης τεκμήρια της καλλιτεχνικής δραστηριότητας Ελλήνων μαρμαρογλυπτών που έζησαν και εργάστηκαν στο λιμάνι του Γαλατσίου και σε γειτονικές πόλεις.
Η παρούσα εργασία αποτελεί μια πρώτη παρουσίαση του θέματος και βασίζεται σε επιτόπια έρευνα, αρχειακές και βιβλιογραφικές πηγές.
Το Γαλάτσι, μια πόλη-λιμάνι στον ποταμό Δούναβη της Ρουμανίας, υπήρξε το κύριο λιμάνι της περιοχής της Μολδαβίας ήδη από τον 18ο αιώνα, όμως η εντυπωσιακή του ανάπτυξη ξεκίνησε μετά τη Συνθήκη της Αδριανούπολης (1829) και την ανακήρυξή του ως ελεύθερου λιμένα (1837). Το Γαλάτσι, που εξελίχθηκε αργότερα και σε βιομηχανικό κέντρο, προσέλκυσε μεγάλο αριθμό ξένων, συμπεριλαμβανομένων πολλών Ελλήνων, κυρίως από τα Ιόνια Νησιά¹.
Η ελληνική κοινότητα της πόλης, η οποία οργανώθηκε το 1864, ήταν μία από τις μεγαλύτερες ελληνικές κοινότητες της χώρας, με σημαντικό ρόλο στην οικονομία, την κοινωνία και την εκπαίδευση. Οι Έλληνες του Γαλατσίου ίδρυσαν έναν επιβλητικό ναό, λέσχες και πολλά σχολεία, μετατρέποντας την πόλη σε εκπαιδευτικό κέντρο της ελληνικής διασποράς στη Ρουμανία (Belia 1983: 13-15, 30-33, 39 · Curelaru 2008: 369-374 · Constantinou 2013: 150-160, 318-326).
Η ελληνική κοινότητα του Γαλατσίου παρήκμασε λόγω των καταστροφών που υπέστη η πόλη κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τη διάλυση των ελληνικών κοινοτήτων της Ρουμανίας από το κομμουνιστικό καθεστώς στα μεταπολεμικά χρόνια, η πλειοψηφία των Ελλήνων του Γαλατσίου έφυγε για την Ελλάδα κατά την περίοδο 1947–1950 (Curelaru 2008: 375-376).

Το Νεκροταφείο Eternitatea (Αιωνιότητα) είναι το σημαντικότερο και αρχαιότερο νεκροταφείο της πόλης. Εκτός από το ορθόδοξο τμήμα, περιλαμβάνει και τμήματα άλλων χριστιανικών δογμάτων (Καθολικό, Προτεσταντικό και Αρμενικό), καθώς και πολλά στρατιωτικά μνημεία και μνημεία αφιερωμένα στη μνήμη.
Στο κοιμητήριο αυτό, όπου βρίσκονται πολυάριθμα ενδιαφέροντα ταφικά μνημεία, έχουν ταφεί σημαντικά μέλη της τοπικής κοινωνίας, μεταξύ των οποίων και πολλοί Έλληνες.Στο νεκροταφείο αυτό έχουν καταγραφεί 149 τάφοι ανθρώπων ελληνικής καταγωγής. Ακολουθούν (αλφαβητικά) μερικά από τα ονόματα που εντοπίζονται:

Pylarinos Dionysios:
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ / ΕΓΕΝΝΗΘΗ 17 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1861 / ΑΠΕΘΑΝΕ 2 ΜΑΡΤΙΟΥ 1921
Εδώ κείται το σώμα φιλοπάτριδος ανδρός / Που της ζωής του όλος πόθος ήτο φλογερός / Να δώσει στα Ελληνόπουλα στην ξένην εδώ γη / Τα φώτα της παιδείας και μόρφωσιν εθνική.
Ο Διονύσιος Πυλαρινός υπήρξε διδάσκαλος και διευθυντής των ελληνικών σχολείων του Γαλάτσι.»

Επίσης στηρίχτηκα στην μαρτύρια του Δημήτρη Μ. Κοντογεώργη, επίκουρου καθηγητή Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Ήξερα λοιπόν πια, μετά βεβαιότητος, ότι ο τάφος υπάρχει και είναι στο Κοιμητήριο του Γαλατσίου «Eternitatea» (Αιωνιότητα). Μαζί λοιπόν με φίλους πραγματοποιήσαμε αυτό το ταξίδι και επισκεφθήκαμε το Κοιμητήριο τη Δευτέρα 11 Αυγούστου 2025 το πρωί. Ξεκίνησα και πήγα σε κάποια γραφεία που ήταν εκεί για να μας πουν πού μπορεί να είναι ο τάφος. Ευτυχώς, μαζί μου είχα έναν Έλληνα της Ρουμανίας.

Ήταν υπερβολικά αδιάφοροι, απασχολημένοι με τα διάφορα θέματα γραφειοκρατίας. Μας είχαν να περιμένουμε πολλή ώρα χωρίς κάποιο αποτέλεσμα. Τρέχαμε πίσω από μια υπάλληλο με τον ξεναγό, που μιλούσε ρουμανικά, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Ώσπου εμφανίστηκε μια άλλη υπάλληλος, μεγαλύτερης ηλικίας, που μας είπε ότι θα μας πάει στην περιοχή όπου βρίσκονται οι ελληνικοί τάφοι.

Το Κοιμητήριο, που ήταν το αρχαιότερο του Γαλατσίου, αριθμούσε είκοσι έξι χιλιάδες τάφους Ρουμάνων, Εβραίων, Αρμενίων, Ελλήνων κτλ. Βγήκε λοιπόν από το γραφείο και προχώρησε μέσα στο Κοιμητήριο. Συνάντησε έναν νεαρό και προφανώς του είπε να μας πάει εκείνος. Όπως μπήκαμε στο Κοιμητήριο, προχωρήσαμε ίσια, συναντήσαμε τον Ναό, τον προσπεράσαμε και περίπου 30 μέτρα πιο πέρα μας είπε ότι αριστερά είναι οι ελληνικοί τάφοι.

Στη διαδρομή που περπατούσαμε, είδα με την άκρη του ματιού μου αρκετούς ελληνικούς τάφους. Αρχίσαμε να ψάχνουμε. Είπα: «Καλύτερα να χωριστούμε και ο καθένας να πάρει μια οριζόντια γραμμή, ώστε να μην ψάχνουμε όλοι τις ίδιες σειρές». Ήξερα ότι το πιθανότερο ήταν να μην τον βρω μέσα σε αυτό το χάος. Και όμως, μετά από το πολύ δέκα λεπτά, βρήκε τον τάφο ο Άρης Λούκας. Ήταν γεμάτος αγριόχορτα. Το παλικάρι που μας οδήγησε καθάρισε αμέσως το μέρος.

Τελέσαμε ένα τρισάγιο με τον ιερέα φίλο που ήταν μαζί μας, π. Σιλουανό Παπανικολάου, στη μνήμη του Διονυσίου Πυλαρινού, θείου του νόνου μου Χαραλάμπου, αλλά και των αδελφών του: Ανδρέα, που ήταν ο προπάππος μου, και του άλλου αδελφού και ιερομόναχου Δημητρίου.

Στο μνημείο, όπως θα δείτε, υπήρχε και φωτογραφία του σε πορσελάνη. Μετά από τόσα χρόνια είχε κάπως ξεθωριάσει. Ζήτησα από το ChatGPT να δώσει περισσότερα σαφή στοιχεία της φωτογραφίας. Δεν ξέρω αν είναι επιτυχημένο αυτό που έκανε.

Τον τάφο της συζύγου του, Αγλαΐας Λεβίδη Πυλαρινού, δεν τον βρήκαμε. Φαίνεται ότι υπήρχαν και δύο σχολεία στο Γαλάτσι: Σχολείο Διονυσίου Πυλαρινού και Αγλαΐας Λεβίδη Πυλαρινού.

Μετά από 104 χρόνια από τον θάνατό του, το να υπάρχει ακόμη ο τάφος, και μάλιστα χωρίς απογόνους στη Ρουμανία, είναι αξιοπρόσεκτο. Για μένα ήταν μια πολύ βαθιά ικανοποίηση και συγκίνηση η εύρεσή του.